Nguyễn Vương với chữ nôm

[bích cai hạ]

Trong quyển Việt Nam Văn Học Sử Yếu (Trung Tâm Học Liệu tái bản 1968), ở trang 76, Dương Quảng Hàm đã dẫn lại một đoạn trong Nam Phong Tạp Chí, đoạn đó là một bài văn nôm, dù không chắc ai viết nhưng có một điều chắc chắn rằng bài ấy được Nguyễn Vương đọc cho các binh sĩ nghe lúc duyệt binh. Qua đấy cũng đã chứng thực một điều, là Nguyễn Vương khi ở Gia Định từng ít nhiều dùng chữ nôm trong công việc như một thứ chữ chính thống.
“Lời dụ ban cho tướng sĩ trong khi duyệt binh ở Gia Định ngày 26 tháng ba năm Canh Thân(1800)
“Cơn bát loạn chẳng lo sao đặng, năm sáu phen đãng định, dễ muốn chi qua giáp bể đê ; hội trung hưng phải quyết mới xong, muôn nghìn dặm thu công, bao nỡ để sinh linh đồ thán.
Thời dĩ chí, khá rộng vội tưởng ; cơ khá thừa, vậy phải sớm toan.
Ta nay: gặp hội trung vi, dựng nền tái tạo. tám chín phủ giang sơn đồ sộ, đặng chỗ này lo chỗ khác, thù tổ tôn đâu giám nguôi lòng; mười ba thu tướng sĩ nhọc nhằn, đánh trận nọ qua trận kia, đạo thần tử trước đà gắng sức. Vậy năm ngoái thu thành bình định, rất đỗi cần lao; tưởng năm nay nghĩ chốn Đồng Nai, yên bề hưu tức. Song liệu chừng thế nó, tướng phẫn binh tàn, hạ lăng, thượng phế, dù chẳng đánh cũng hư; nhân tính lại việc ta đồn quân, trữ súng, tăng thuyền, phải sắm thêm mới mạnh.
Nên nỗi: theo đường phú liễm, nặng việc công sư. Dân thời cung cống lương tiền, nhịn mặc, nhịn ăn, tật khổ ta đâu không rõ; quân thời tân cần chinh dịch, gắng công gắng sức, huân lao ta vốn không quên.
Trước tuy nhật xúc kinh doanh, rày đã sẵn rồi chiến cụ. cũng muốn dưỡng uy súc nhuệ, trời Gia Định nghĩ ngơi cho khỏe, ngõ chư quân đều được lạc sinh; nào ngờ cùng khấu xương cuồng, lũy bàn xà rấn vào vây, bởi nghịch tặc tư lai tử cống.
Huống nó, em phản anh, tôi phản chúa, lại thêm ngoại viện táng sư, trường thành thất hiểm, tai phần sào đã quyết từ nay; mà ta lương thì đủ, quân thì ròng, sẵn có tướng tài qui phụ, chư quốc liên binh, thế phá trúc chờ bao thuở nữa.
Cứ ấy: vội vàng trục bắc, hăm hở bình tây. Trước là lo tôn xã mà phục thù, kẻo lăng tẩm một trời man mác; sau là bị thần dân mà tiếc phẫn, kẻo thương sanh khắp chốn than van. Cơ hội này ai nỡ đặng thôi; công danh ấy người âu phải gắng.
Rày mới vui long sư lữ, mở tiệc cảo lao. Muốn tao đặng tấm long chung, tôn ti nhất thể; vậy phải phô bày lời thật, minh thệ tam quân. Quân thời nợ nước lo đền, khoán thiết thơ son đành tạc đó; quân thì thù trai dóc trả, cung dâu tên cỏ phỉ nguyền xưa. Liễng (những) người tiên kiến hướng minh, chót đã lập công, chớ để Trần Bình riêng thuở Há; những kẻ hậu lai qui thuận đều cho báo hiệu, mựa nhường Kính Đức ngợi đời Đường. Pháp vô tư chẳng khuất một ai, dầu bộ khúc thiên ty, có công ắt thưởng; quyền tất phạt không riêng nửa mảy, tuy quân thần quí thích, phạm tội nào dung. Trên dưới tua dóc chí cần vương; tướng hiệu cũng một long địch khái. Thành Qui Nhơn chỉ bắc, đạp phá trùng vi; đô Thuận Hóa rung cờ, dẹp yên đảng ngụy. Công tru bao gắng rồi một thuở, phúc thái bình đều hưởng nghìn năm. Ai tưởng câu chủ quí thần vinh mà phụng thị tại triều, quan ắt đặng lên đề trúc bạch, ai muốn chữ công danh thành thân tạo mà qui hưu tại dã, quân thời xá thuế lính chiêu diêu. Trên đã bày lời, dưới tua tỏ ý.
Khâm tai sắc dụ”
An Khê sao lục
(Nam Phong Tạp Chí, t. XIV số 80, Fevriver 1924)”